Categorie: recensies

Twee sopranen, een mezzosopraan en twee contratenoren: er vielen hoge noten tijdens de opvoering van Rinaldo. De mannelijke hoofdrol werd vertolkt door een vrouw, en de twee mannelijke bijrollen klónken als vrouwen; enkel de ‘vijandelijke’ Saraceen werd voorzien van een diepe basstem. Voeg daaraan toe de verschillende dieren die op de scène werden gebracht, zowel levend als opgevuld: een hond, een ezel, een stapel vinken, en een gigantisch kuiken dat Rinaldo’s bruid, Almerida, wegkaapt. Jawel, Rinaldo is –op zijn zachtst gezegd– een spektakelopera.

Denk vooral niet dat dit spektakel louter ontsproten is aan het MTV-brein van hedendaagse dramaturg. Reeds in 1711 bij een bespreking van de première van de opera in London, schreef Joseph Addison in Spectator:

the opera houses production of Rinaldo is filled with thunder and lightning, illuminations and fire-works; which the audience may look upon without catching cold, and indeed without much danger of being burnt; for there are several engines filled with water, and ready to play at a minute’s warning

Rinaldo was Händels eerste opera voor London, in een tijd waarin de opera als een volledig gezongen muzikaal stuk nog als vernieuwend gold in Groot-Brittannië. Händel werkte daarvoor samen met Aaron Hill, die het schema uittekende voor de opera aan de hand van Torquato Tasso’s La Gerusalemme liberata, een episch gedicht over de Eerste Kruistocht. Het schema werd nadien uitgewerkt door librettist Giacomo Rossi. Het verhaal is niet echt diepgaand, maar wel bijzonder grappig en spektakulair. Ook muzikaal is de score opmerkelijk, met de castratenrollen, de gevarieerde muziek voor houtblazers, en de uitputtende improvistaties op klavecimbel aan het einde van de tweede scène.

Goffredo (Godfried van Bouillon), diens broer Eustazio, zijn dochter Almirena, en de ridder Rinaldo, vinden we allemaal terug bij de belegering van Jeruzalem, dat bezet wordt door de Saraceense koning Argante en Armida, tovenares en koningin van Damascus. Rinaldo wordt de hand van Almirena beloofd als ze erin slagen Jeruzalem in te nemen, maar Almirena wordt ontvoerd door Armida. Dan volgt een magisch avontuur om Almirena terug te vinden, gespijsd met enkele amusante intriges. Argante wordt verliefd op Almirena, Armida wordt verliefd op Rinaldo, en ondertussen proberen Goffredo en Eustazio alsnog de overwinning te behalen op de Saracenen. Armida tracht Rinaldo te verleiden door de vorm van diens geliefde aan te nemen. Rinaldo trapt echter niet in de val, maar ondertussen ontdekt Almira wel Argantes ‘verraad’ wanneer deze laatste Almira –in Almerida’s gedaante– probeert te verleiden. Als wraak verandert ze hem in een hond (schitterend in scène gebracht).

All’s well that ends well, want op het einde bevechten christenen en saracenen elkaar, waarbij –vanzelfsprekend– de kruisvaarders overwinnen, en de saracenen zich bekeren. Het finale gevecht bevat een aantal weinig subtiele verwijzingen naar de hedendaagse conflicten tussen west en oost (SCUD raketten, zelfmoordcommando), maar net zoals bij Händel is dat conflict niet de boodschap van de opera.

De opbouw blijft gedurende de ganse opvoering evenwel opmerkelijk, met verschrikkelijk veel wissels, waarbij op creatieve manier wordt omgegaan met de mogelijkheden van het podium.

De zang was van hoog niveau. Ik was vooral onder de indruk van Nicola Marchesini’s Goffredo, en Inga Kalna’s Armida, maar ook de andere rollen, en de muzikale ondersteuning van het orkest, werden met het nodige inlevingsvermogen en technische kennis ingevuld. Kortom, een geslaagde uitvoering.

—

Een Engelse vertaling van de oorspronkelijke tekst van Torquato Tasso, La Gerusalemme liberata (1575) vind je terug bij Project Gutenberg (Jerusalem Delivered). Het libretto van Aaron Hill & Giacomo Rossi, Rinaldo vind je (in het Italiaans) bij Public-Domain Opera Libretti.

Zie verder ook de besprekingen van Rinaldo door Anthony Hicks en Suzanne Aspden bij The Academy of Ancient Music.

—

Rinaldo, een Dramma Per Musica van Georg Friedrich Händel, gezien en gehoord in de Vlaamse Opera op 6 mei. Hoewel de voorstelling nog wordt vertoond op 10 mei en 13 mei, zijn er enkel nog (een beperkt aantal) kaarten beschikbaar voor vanavond (nadien zijn er ook nog voorstellingen in Antwerpen). Meer inlichtingen via het bespreekbureau in de Schouwburgstraat, 070 22 02 02, info@vlaamseopera.be (foto’s: Annemie Augustijns)

(Deze entry is ook terug te vinden op gent.blogt.)

Traditie is een mooie zaak, en zo kan u ook deze keer weer van een divers aanbod proeven in De Bijloke: Musica Antiqua, Contemporain, East of Eden, Kwartetten, Symfonisch 1, 2, en 3. Met ook daarin dan weer de usual suspects: Paul Dombrecht (Il Fondamento), Jos van Immerseel (Anima Eterna), Philippe Herreweghe (Collegium Vocale Gent), Filip Rathé (Spectra Ensemble), het Symfonieorkest Vlaanderen, en het Vlaams Radio Orkest. De spelers zijn min of meer bekend, de inhoud bouwt verder op de voorgaande jaargang, kortom: variaties op een thema (dat zijn degelijkheid reeds heeft bewezen).

Wat ik u mag aanraden hangt –net wegens die diversiteit– sterk af van uw eigen voorkeur, dus ik licht er even mijn favorieten uit.

Uit Musica Antiqua haal ik snel even Van Immerseel en Anima Eterna met twee symfoniën (29, 40) en een pianoconcerto (21) van Mozart (20 jan 2006), en de Bachcantates 46, 101 & 102 door Philippe Herrewege en het Collegium Vocale Gent (23 feb 2006). Twee tips dus, en een wildcard: onder de ronkende titel La cantada Española en América brengt het ensemble Al Ayre Español op 27 april (2006) Zuid-Amerikaanse barokcantates ‘a la mañera española‘. Transcripties uit de archieven in Guatemala en Mexico door de dirigent Eduardo López Banzo.

Maar we krijgen ook twee keer Kagel: op 17 november, onder de toepasselijke naam November Music krijgen we vijf werken, waaronder een première (Auftakt) gespeeld door het Prometheus Ensemble en het Cello Octet Conjunto Iberico (cfr hun ‘recente’ Glass interpretatie). Voor wie zulks belangrijk vindt: het concert wordt bijgewoond door Kagel. En voor de tweede keer Kagel, brengt het Spectra Ensemble op 19 mei (2006) Die Stücke der Windrose (recent uitgebracht op het Winter & Winter label), en daarnaast ook werk van Peter Vermeersch en Dick Van der Harst (beide compositieopdrachten van De Bijloke). Het seizoen kan al niet meer stuk.

Ik ga even snel over Voix Gras en East of Eden –met als wildcard de Missa Caput van Ockeghem door Graindelavoix (17 feb 2006)– om terecht te komen bij het abonnement Recital. Eerste tip: op 11 februari (2006) brengt Thomas Zehetmair de vioolsonates van Ysaÿe en Paganini: ik ken alvast een paar mensen die daar heel tevreden mee zullen zijn. En als tweede tip: celliste Marie Hallynck brengt Bach (de vijfde cellosuite) en Reger op 14 oktober (2005). Hallynck vinden we ook terug bij Kwartetten, waar ze samen met het Prazák Quartet Hayden, Schönberg en Schubert brengt op 26 april (2006).

Ten slotte: de abonnementen ‘Symfonisch‘. Fin de Sciècle met het VRO: omschreven als een hommage aan de Belgische Jugendstil of Art Niveau kijgen we werk van Schönberg en de Maeterlinck Lieder van von Zemlinski (op 25 feb 2006); en het celloconcerto van Elgar door Wispelwey en het Symfonieorkest Vlaanderen (18 feb 2006).

Een heleboel, en dan heb ik er nog maar enkel de meest in het oog springende zaken uitgehaald. Je kan de brochure bestellen bij De Bijloke of ze afhalen te plaatse. De brochure is gratis. Veel genot.

Het ziet er weer goed uit. Zowel het aanbod van de Vlaamse Opera als van De Bijloke belooft een aantal interessante avonden voor het komende jaar (of wat had u verwacht).

Om maar meteen met het grootste project te beginnen: de Vlaamse Opera brengt de Ring! Let wel, om uw enthousiasme meteen een (klein) beetje te bekoelen: de cyclus wordt geprogrammeerd over de komende drie seizoenen. Dat betekent dat in juni (en begin juli) 2006 Das Rheingold gebracht wordt in de Opera te Gent. Enkel in Gent, want de Antwerpse Opera werd op 1 april gesloten voor de restauratiewerken; de producties worden voor 2005-06 in wisselende theaters in het Antwerpse gespeeld. Met uitzondering van Das Rheingold dus; er worden zelf speciaal bussen ingelegd om de Antwerpse operabezoekers tijdig tot in Gent te brengen. (Rest nu nog de vraag of we Siegfried samen met Die Walküre dan wel met Götterdämmerung in één seizoen voorgeschoteld krijgen.)

Het Antwerpse effect is ook duidelijk merkbaar in de opera’s die worden gebracht: maar liefst twee concertante uitvoeringen: Verdi’s Nabucco, en Donizetti’s Maria Stuarda; voeg daaraan toe de Prova D’Orchestra van composer in residence Battistelli (die ons dit jaar vergastte op het vooral scenografisch sterke Richard III), Händel’s Semele (een oratorium), en Lehár’s Die Lustige Witwe (een operette) en er blijven nog twee opera’s over (van de zeven) met echt uitgewerkte dramaturgie. Eigenlijk eentje, want Das Rheingold wordt niet in Antwerpen vertoond. Blijft over: Strauss’ Ariadne auf Naxos (waar ik naar uitkijk, ook al omdat ik zo te spreken was over Salome dit jaar).

Één voorstelling minder dan vorig jaar, de abonnementsprijzen zijn iets naar beneden gebracht, en er is een 9e categorie bijgekomen, wat de minimumprijs voor een abonnement naar 46 EUR brengt (voor de premières). Voor die prijs krijgt u waarschijnlijk slechts heel weinig te zien, maar dat is in het komende seizoen duidelijk minder van belang. (Nog even ter referentie: voor de duurste plaatsen moet u precies tien keer dat bedrag neertellen.)

Ik haal er drie tips uit: Das Rheingold, Ariadne auf Naxos, en Die Lustige Witwe (al ben ik zelf meer geïnteresseerd in Semele). Maar pin er mij niet op vast. En, bijna vergeten: de familievoorstelling De Toverfluit, een versie voor kinderen van Mozart’s Die Zauberflöte. Gezongen in het Nederlands, met voorstellingen o.a. tijdens de paasvakantie volgend jaar (voor 5+).

Bekijk echter ook de programmatie van de concerten, met o.a. de Polish Composers in Concert, in het kader van het Internationaal Filmfestival van Vlaanderen, het Recital José Van Dam, met Schubert’s Winterreise, en het concert Battistelli, Rota, Stravinsky en Tipett in De Bijloke. Maar over het aanbod van De Bijloke lees je meer in een volgende entry.

Zaterdag was, naast ongetwijfeld zeventig andere opmerkelijke dingen, ook Obrechtdag (vijfhonderd jaar geleden stierf de Gentenaar Jacob Obrecht in Ferrara aan de pest). Jacob Obrecht (die het bij wikipedia helaas moet stellen met een wel heel karige nederlandstalige pagina) is een van de grotere componisten uit de renaissance, die echter pas in de tweede helft van de vorige eeuw uit de schaduw van Josquin Desprez is kunnen treden.

Tijdens het concert, zaterdag, werden de twee heren evenwel broederlijk naast elkaar opgevoerd (met een ratio van 8 tegen 2 voor Obrecht). Wie polyfonische muziek afdoet als saai, moet zoch maar eens dringend zijn oor weer te luister leggen bij een van beide meesters. En zeker aanhangers van het minimalisme zullen er hun gading vinden. Neem nu het verschrikkelijk eenvoudig lijkende Agnus Dei:

Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi
Miserere nobis

Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi
Miserere nobis

Agnus Dei,
qui tollis peccata mundi
Dona nobis pacem

Het is verbazingwekkend welk een rollende, buitelende, virtuoze, gevarieerde, en speelse muziek, met dit simpele vers wordt gevormd. Tuurlijk, het heeft allemaal een religieuze oorsprong, maar als u, zoals ik, voornamelijk naar de muziek luistert om de muziek zelf, mag dit detail bezwaarlijk tussen u en uw genot staan.

Driewerf helaas, heb ik een van de mooiere momenten aan mij laten voorbijgaan. Bijna pal in het midden van het concert, werd een hedendaagse compositie opgevoerd: In morte Iacobi Obrecht/Quand il lui plaît, een Motet à 5, van Annelies Van Parys. Ik was totaal onvoorbereid. Hoewel ik me het programmaboekje had aangeschaft, had ik verzuimd het door te nemen. En dan krijg je daar plots het koor, begeleid door een trombone, waarin de polyfonie slechts bedekt waarneembaar is, het houvast verdwenen. Tiens, dat klinkt modern, dacht ik nog. Waren ze vijfhonderd jaar geleden reeds met zo’n complexe muziek bezig? Componist Annelies Van Parys:

Het resulteerde in een werk dat bol staat van verwijzingen naar de muziek van de oude Vlaamse meesters. […] Hierbij wendde ik een toonsysteem aan dat een combinatie maakt van boven- en ondertonen van welbepaalde spilnoten wat leidt tot iets wat ik zou omschrijven als een hedendaags-modale toonspraak. Ten slotte verwijzen ook de retoriek en de technieken (imitatie, hoquetus, …) […] naar de muziek van Obrecht en tijdgenoten.

2005 viert ook het tienjarig bestaan van het kamerkoor El Grillo. Opgericht door dirigent Inge Bollaert, heeft het koor in 10 jaar tijd met een gericht repertoire van profane en religieuze polyfonie, een goede reputatie en een trouwe aanhang weten op te bouwen. Zo wisten ze zich vorig jaar nog, tijdens hun eerste deelname in de Provinciale Koorzangtornooien, te bevestigen met onderscheiding in de uitmuntendheidsgraad.

Disclaimer: Inge Bollaert, zoals de naam reeds laat vermoeden, is mijn nicht. Wie mij kent, weet echter dat zulks –soms tot míjn groot ongemak bij ontmoetingen achteraf– nog nooit enige objectiviteit in de weg heeft gestaan. Geloven hoeft u mij echter nooit, en ik kan u alleen maar sterk aanraden zélf de proef op de som te nemen.

De Jacob Obrechtdag vond plaats te Gent, op 30 april, en werd afgesloten met een Obrecht-concert “Orpheus in Gent” door kamerkoor El Grillo en ensemble La Caccia o.l.v.Inge Bollaert.

Ligeti kende ik enkel van de scores bij Kubrik (Eyes Wide Shut en 2001 A Space Odyssey), en van een aantal liederen die ik had gehoord tijdens Spinrag (niet zo lang geleden). Ik was daar toen echter zodanig over te spreken dat ik dit concert voor geen geld wou missen. Meer nog, ik besloot zelfs om –voor de eerste keer– naar de inleiding van het concert te gaan. Een goede keuze: niet alleen had ik mij op die manier verzekerd van een goede plaats, maar de informatie die door Filip Rathé (dirigent, artistiek leider) werd verstrekt, bleek allesbehalve overbodig.

Wat ik vooral zal onthouden van dit concert is niet zozeer de complexiteit van de composities an sich, maar vooral de geconcentreerdheid en de passie van de muzikanten, én het enthousiasme van het publiek (dat duidelijk wist waarvoor het getekend had).

Tijdens het eerste gedeelte (Monument – Selbstportrait – Bewegung; voor twee piano’s) werden de pianisten begeleid door twee muzikanten die minstens net zo aandachtig als zijzelf de noten van het blad aan het lezen waren, …om tijdig de bladzijden te kunnen omslaan. De concentratie bij de muzikanten was enorm. De partituur diende zo snel te worden gespeeld dat het mij niet zou verwonderd hebben indien diezelfde begeleiders met doekjes het zweet van het voorhoofd van de pianisten hadden gedept, en er ook nog eens in de coulissen masseurs hadden gewacht om de handspieren terug los te kneden. Het tempo was fenomenaal, en het eerste deel bleek, vooral na de inleiding, tóch zeer toegankelijk.

Slebstportrait bijvoorbeeld, voluit Selbstportrait mit Reich und Reily (und Chopin ist auch dabei), verwijst naar het ‘oude’ minimalisme, en vooral naar de Phase Shifting techniek van Reich (cfr zijn compositie Drumming). Chopin kwam pas op het einde van het stukje kijken, in een paar nep-citaten. Schitterend!

Het tweede deel was het Trio voor Viool, Hoorn en Piano, met het Hoorntrio (opus 40) van Brahms als voorbeeld. Gecomponeerd naar aanleiding van de 150e verjaardag van Brahms (in 1983) is het stuk niet alleen opgezet als hommage aan de componist, maar zijn de vergelijkingen met het voorbeeld vanzelfsprekend (de compositie, maar ook de bezetting, die uitgaat van de ongeventileerde hoorn). Het wordt aanzien als toegankelijk, en werd destijds door de avant-garde afgedaan als een terugkeer naar de conservatieve muziek. Tot groot ongenoegen van Ligeti.

Na de pauze kregen we nog het Concerto voor Piano en Orkest (met de typerend nadrukkelijke aanwezigheid van de percussie). Ligeti beschouwde dit werk als zijn artistieke credo: mijn onafhankelijkheid van zowel de criteria van de traditionele avant-garde als die van het gangbare postmodenisme. Het stuk werd gecreëerd in twee fasen: de eerste drie delen in 1985-86, de laatste twee werden pas achteraf toegevoegd, omdat voor Ligeti het derde deel niet volstond als slotbeweging.

Hoewel het als complexer werd beschreven dan het Trio voor Viool, Hoorn en Piano, vond ik het veel makkelijker om te volgen, of toch er bij te blijven; veel intrigerender en interessanter.

Filip Rathé had tijdens zijn inleiding nog verschrikkelijk fascinerende zaken te vertellen. Hoe de Ligeti flirt met de grens van de virtuositeit, en die grens graag overschrijdt; hoe hij, zoals Schumann, in de partituur schrijft so schnell als möglich om even later toe te voegen noch schneller; of bij de hoornpartij oben en in de marge daarbij vermeldt es ist möglich!, de muzikant daarbij bezwerend nog meer dan het beste van zichzelf te geven. De grenzen worden steeds verlegd. Waar vroeger Shostakovich nog werd beschouwd als aartsmoeilijk, wordt het nu aan muziekstudenten als oefening meegegeven. Binnen afzienbare tijd is het de beurt aan Ligeti.

Laat mij toch maar even klagen over de schabouwelijk slechte zitjes in de Bijlokekapel (keuze tussen keiharde, misvormde uitklapstoeltjes, of houten ‘koor’plaatsen waarschijnlijk zo gemaakt om ervoor te zorgen dat de geestelijken destijds zo min mogelijk zouden gaan zitten tijdens de eredienst). Dringend tijd om daar iets aan te doen.

Edoch, niet alleen de muziek, maar zoals reeds vermeld ook de uitstraling, het enthousiasme, de concentratie en het plezier van de muzikanten maakten van dit concert een uiterst geslaagd optreden. Blij dat ik erbij was.

Portret György Ligeti, door het Spectra Ensemble olv Filip Rathé. Gehoord én gezien op 14 april in De Bijloke.

(Deze entry is ook terug te vinden op gent.blogt)