Categorie: taal

kommaneuker

Lang leve de komma’s. Ze verduidelijken een tekst, brengen ritme, en verhogen de leesbaarheid. Daarnet was ik bezig met de redactie van een tekst, en kwam ik bij een opsomming. Iets zoals: ‘briefpapier, filmrolletjes, fototoestellen, en lenzen’. Ik plaats steevast een komma voor en in een opsomming. Al is niet iedereen het daarmee eens:

In een opsomming dient elk onderdeel evenveel klemtoon te krijgen, vandaar dat we de onderdelen scheiden met een komma. In zo’n opsomming dient en er dan ook enkel op te duiden dat we aan het einde van die opsomming zijn gekomen, en niet om twee onderdelen van die opsomming te verbinden. En wordt –in andere omstandigheden– evenwel voornamelijk als voegwoord gebruikt, om twee delen te combineren tot een geheel.

‘Briefpapier, filmrolletjes, fototoestellen, en lenzen’ leest verschillend dan ‘briefpapier, filmrolletjes, fototoestellen en lenzen’. De laatste groep kan –met een beetje slechte wil– geïnterpreteerd worden als ‘briefpapier, filmrolletjes, en fototoestellen en lenzen’, waarbij ‘fototoestellen en lenzen’ als een geheel wordt beschouwd (bijvoorbeeld in een fototas). Nog duidelijker wordt dit in de zin die op taaldavies.net wordt gebruikt:

Hij maakt schilderijen, sculpturen van gaas en hout en kleifiguren. vs Hij maakt schilderijen, sculpturen van gaas en hout, en kleifiguren.

Dus zie ik niet in –weiger ik in te zien (zo u wilt)– waarom we die zinsconstructie anders zouden moeten benaderen dan ‘ik kocht briefpapier, filmrolletjes, fototoestellen, en lenzen’. Koppig, dat ben ik!

Jij niet bang van zwarte man zijn!

Vroeger werd men soms op straat aangeklampt door een of andere Afrikaan, wiens captatio benevolentiae steevast luidde: dag meneer, jij niet bang van zwarte man zijn. Alleen al het feit dat hij die zin uitsprak, beroerde zevenentachtig voelsprieten die mij alle vertelden vooral toch maar waakzaam te zijn voor hetgeen wat zou volgen.

Sinds het algemeen tot fout uitgeroepen Kuifje in Congo (oorspr. Tintin au Congo), en de connotatie met Wereldoorlog II –om een totaal andere reden– leek het woord ‘zwarte‘ mij grotendeels uit de Vlaemsche woordenschat verbannen.

Toen ik vanochtend over Nieuw geval van extreem geweld las bij DM, vroeg ik mij toch af waarom ik dit een eigenaardig taalgebruik vond:

Net geen maand na de moord op Joe Van Holsbeeck is België weer opgeschrikt door extreem geweld, wellicht met racistische inslag. Enkele skinheads hebben zaterdagnacht een zwarte man en zijn Belgische vriend afgetuigd in Brugge, vlak bij het beruchte café De Kastelein. De zwarte verkeerde gisteren nog in levensgevaar, zijn vriend is zwaargewond.

Het gaat hem wel degelijk over de zwarte; even later spreekt men over een zwarte man uit Parijs, wat ik een veel minder bijzonder taalgebruik vond. Een zwarte man (zonder uit Parijs erbij) ligt daar ergens tussen.

“Een zwarte man uit Parijs ligt in een coma en is in levensgevaar”, zegt de Brugse procureur Jean-Marie Berkvens. “Het andere slachtoffer, een Belg met rastakapsel uit Ichtegem, is zwaargewond.”

Bij DS heeft men het over een allochtoon, en daarna nog over kleurling; bovendien blijken bij DS beide mannen allochtonen te zijn:

Tijdens de nacht van zaterdag op zondag zijn twee allochtonen in Sint-Kruis-Brugge afgetroefd door een groep skinheads. Een van de slachtoffers, een Fransman, ligt in een coma en verkeert in levensgevaar. Ook het tweede slachtoffer, een Afrikaan, is zwaargewond. […] Bij de slagen werden geen wapens gebruikt, de twee kleurlingen werden geslagen en geschopt.

In de context van DS vind ik het taalgebruik van DM een beetje gekleurd (excusez le mot). In de context van het gebeuren is de afkomst van de slachtoffers wel belangrijk natuurlijk, maar is de taalkeuze nog steeds eigenaardig te noemen. Of geraak ik PC geconditioneerd ?

hoofdletters

De spelling, het is wat. Vooral als de taalmensen de spelling om de haverklap blijven wijzigen, en naast de groene nu ook de witte boekjes u rond de oren gaan vliegen.

Neem nu de samenstelling met tussenletters -e- of -en-. Een kat herkent er haar jongen niet meer in. De hoofdregel is eenvoudig genoeg:

We schrijven de tussenklank als -en als het linkerdeel van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat een meervoud heeft op -en, maar geen meervoud op -es.

In andere gevallen schrijven we -e.

U krijgt er zelfs een mooi schema bij. Maar dan begint het natuurlijk. Er zijn drie uitsluitingen, én drie uitzonderingsregels.

Uitsluitingen zijn:

  1. als het linkerdeel al eindigt op -en (duh!)
  2. bij versteende samenstellingen (duivekater, maar wel duivenei)
  3. een historisch aaneengegroeide woordgroep (ingebrekestelling)

Uitzonderingen zijn:

  1. Als het linkerdeel van een samenstelling verwijst naar een persoon of zaak die in de gegeven context uniek is, schrijven we -e. zoals zonnestraal en maneschijn
  2. Als het linkerdeel van een samenstelling een versterkende betekenis heeft en het geheel is een bijvoeglijk naamwoord, schrijven we -e., zoals apetrots en stekeblind, maar wel ravenzwart (omdat het een impliciete vergelijking is: zo zwart als een raaf) en huizenhoog (omdat het een eenheid aanduidt)
  3. als er een vrouwelijke nevenvorm bestaat van het linkerdeel, zoals studentenkamer, maar ook studentenzwangerschap

Waarmee ik maar wil zeggen dat ik enorm tevreden ben dat er voor al die zaken een gratis hulpmiddel ter beschikking staat: Bij twijfel geeft de Woordenlijst uitsluitsel. Niet alleen voor de samenstelling met tussenletters -e- of -en-, maar ook voor de hoofdletters uit de titel. Of gewoon voor de correcte spelling van een woord. Ik gebruik het zelfs zo vaak (maar toch niet genoeg), dat ik er een shortcut voor heb gedefinieerd in Firefox (wl gevolgd door de op te zoeken term in de Firefox address bar).

Als het goed is, mag het ook gezegd worden.

http://woordenlijst.org/

waarom

Waarom wil men per se in het Engels bloggen als men die taal niet machtig is? Waarom?

On her own erotical ways she seduces her victimes. The true point is that you get in doubt until the last second of the movie to find out that she actually did the murdering or not. Jup… don’t let yourself into the comments of journals but try and find it out yourself!

Mijn oprechte excuses.

lost

Lost en Desperate Housewives waar en wanneer je wil (DS 11/04/2006) ABC zal een aantal afleveringen van hun vier populaire series on-line zetten, daags na hun uitzending op televisie. Het gaat om Lost, Desperate Housewives, Alias en het mij geheel onbekende Commander in Chief. Leuk.

De afleveringen kunnen niet gedownload of bewaard worden, maar ze worden wel gearchiveerd.

Euh. Gearchiveerd? Ik dacht dat het de bedoeling was dat we de episodes online konden bekijken? En worden gearchiveerde bestanden niet per se bewaard? Ook uit de context worden we niet wijzer:

Wie wil kan dus op zijn computer een hele reeks afleveringen achter elkaar bekijken. Van Alias wordt zelfs meteen het hele lopende seizoen online gezet. Een en ander betekent dat kijkers hun favoriete televisiereeksen altijd en overal op hun pc kunnen bekijken, als ze tenminste over een breedband-internetverbinding beschikken.

Een en ander betekent dat staat hier waarschijnlijk voor ‘ik weet absoluut niet waar het over gaat, en ik ga er dus ook niet proberen er een uitleg aan te geven.’ De episodes worden online geplaatst, maar tegelijkertijd ook gearchiveerd, en de reeksen kunnen altijd en overal op de pc bekeken worden, allez, als ze over breedband beschikken. Maar anders altijd en overal. Echt waar. Denk ik.

Enfin, de Disney press release brengt verduidelijking (Disney-ABC Television Group takes abc primetime online, offering hit shows on abc.com during May and June):

Current episodes of “Lost,” “Desperate Housewives,” and “Commander In Chief,” as well as the entire present season of “Alias,” will be available for streaming during May and June, marking the first time a broadcast network has made multiple series available for viewing online, free of charge to consumers. [mijn bold]

[…]

Encoded and streamed in Flash 8, which offers the best video quality and allows users on both Mac and PC platforms to watch the video episode, will be offered in two different sizes. The standard viewing size is 500×282 pixels (streamed at 400kbs), and the larger viewing size is 700×394 pixels (streamed 700 kbps).

Aha. Streaming. Via Flash. Waardoor het niet vanzelfsprekend wordt om de filmpjes te downloaden, en waarmee ze er meteen ook voor kunnen zorgen dat de reclame niet kan geskipped worden. Eigenlijk volstond het om maar ze worden wel gearchiveerd uit de tekst te schrappen (en ook die Een en ander betekent dat).

“De afleveringen kunnen niet gedownload of bewaard worden. Maar wie wil kan dus op zijn computer een hele reeks afleveringen achter elkaar bekijken. Van Alias wordt zelfs meteen het hele lopende seizoen online gezet. Op die manier kunnen kijkers hun favoriete televisiereeksen altijd en overal op hun pc kunnen bekijken, als ze tenminste over een breedband-internetverbinding beschikken.”

Zoiets? (Als ik even pedant mag wezen. Ik weet het, ’t is niet vriendelijk en ik maak ook veel fouten en al, maar ik heb een proper excuus: net geen 10 uur geslapen op zo’n vier etmalen.)

moordenaar

“(Alle) rokers zijn moordenaars”, dat wordt geïmpliceerd met die tag onderaan mijn post, zo neemt men aan. Geheel fout is die assumptie niet, maar laat ik dit even nuanceren.

Veralgemeningen zijn aartsmoeilijke dingen. Ze vragen een grote verstandelijke inspanning van zowel de zender als de ontvanger, en schieten –net daarom– meestal hun doel voorbij. De veralgemening vraagt van zowel de zender als de ontvanger dat zij begrijpen dat de boodschap een overdrijving is. Net zoals elke classificatie is een veralgemening in wezen een zeer beperkende uitspraak. Mensen en zaken laten zich eenmaal niet makkelijk in vakjes stoppen; voor elke regel zijn er uitzonderderingen.

Bijkomend probleem bij de overdracht van de boodschap is (het gebrek aan) de kennis van de intentie van de zender bij de ontvanger. Niet alleen wordt de ontvanger verondersteld te begrijpen dat het om een overdrijving gaat, hij wordt ook verondersteld te weten dat de zender de boodschap heeft bedoeld als een overdrijving.

Bovendien verwijst de veralgemening naar slechts een deel van de groep die door de veralgemening wordt geduid; zowel zender als ontvanger kunnen een verschillende perceptie hebben over die groep. Wanneer men zegt ‘alle Amerikanen zijn dom’ dan dient die bewering niet letterlijk te worden genomen. De zender heeft met zijn uitspraak een welbepaald deel van, of een specifieke tendens bij, de Amerikaanse bevolking op het oog, een probleem dat hij met zijn –als boud gepercipieerde– uitspraak wil aankaarten. Vaak gaat het in dit geval om ‘de Amerikaanse overheid’ (wat op zich alweer een veralgemening is) of pakweg de aanhangers van het creationisme (en meer specifiek waarschijnlijk Intelligent Design).

Tags worden op weblogs vaak gebruikt als een extra sneer of een dik in de verf zetten van een standpunt. De subtiliteit is daarbij soms zoek, en dat is eigen aan het principe. Nuances zijn goed. Maar ook veralgemeningen hebben hun nut, al vragen ze enige voorzichtigheid van zender en ontvanger.

de conversatie

Volgende conversatie speelde zich af op de trein van Brussel naar Gent, gisteren. Via SMS.

“Loopte?”

– Momenteel spoor ik. Maar straks loop ik. Maar ik denk dat deze SMS voor Lien bedoeld was zeker?

“Neen. Je schrijft in je artikel over de film: het loopte vertraging op. Ahum.”

– Eei da is wel schoon vlaams é

“Is dat? Dan is het zeker onterecht dat ze met u lachen in de comments…”

*kuch*

niet-algemeen Belgisch-Nederlands

OK, OK, ik ging geen taalpostjes meer publiceren op dit weblog. Maar dit las ik zonet in Taalpost 506:

Leen Smisdom, studente Toegepaste Taalkunde aan het VLEKHO in Brussel, onderzoekt welke van de woorden die in de grote Van Dale gemarkeerd zijn als ‘niet-algemeen Belgisch-Nederlands’ tóch bekend zijn bij de meeste Vlamingen. Ze heeft daarvoor een enquête opgesteld, en hoopt dat zo veel mogelijk Vlamingen die invullen.

Meer info via haar website. Meedoen!

BULLshit

De juiste uitspraak is NIEUWjaar. De klemtoon ligt op nieuw, gezien dat woord ook de nadruk krijgt. De mensen wensen elkaar het beste voor het NIEUWE jaar, dit in tegenstelling tot het vermoedelijk rampzalige OUDE jaar dat ze net achter de rug hebben.

Natuurlijk zij er nog taalzeloten –net zoals er religieuze fanatici zijn– die blijven volharden aan de theoretische letter van het Noordnederlands (nochtans is de VRT meestal progressiever op dat vlak).

Het antwoord van de meneer –bij monde van zijn medewerker– spreekt dan ook boekdelen:

Hoewel we het in België niet zouden verwachten (V1), is de voorkeursuitspraak volgens Van Dale inderdaad die met de klemtoon op de tweede lettergreep (N1). De eerste lettergreep beklemtonen, is een kenmerk van Belgisch Nederlands (V2). Wij zeggen ook meestal NIEUWjaar’ (V3), terwijl in Nederland ook nieuwJAAR is ingeburgerd (N2). Martine Tanghe zegt het dus niet fout, maar voor Vlaamse oren kan het inderdaad vreemd klinken (V4).

Lees maar goed: niettegenstaande de toch wel uiterst valabele argumenten (4 voor, 2 tegen), zullen we toch maar het Noordnederlands volgen. Let ook op de kracht van de argumenten. Bij de argumenten pro (de V van Vlaams) staat er dat het een kenmerk is (V2) van het Belgisch Nederlands, waarvoor een bevestiging te vinden is in het taalgebruik (V3). Bij de argumenten tegen (de N van Noordnederlands) vinden we onder andere dat in Nederland ook nieuwJAAR is ingeburgerd. ‘Ook’ duidt erop dat (zelfs) in Nederland beide mogelijkheden worden gebruikt.

En toch dringen ‘ze’ de tegennatuurlijke vorm op. Rare jongens, die zeloten.

taalbloemen

Eigenlijk weten Vlamingen zelf maar al te goed wat wel en niet kan. Nonkel zullen ze niet in formele contexten gebruiken, het kan wel in informeel taalgebruik. Bassen voor blaffen, dat gaat dan weer niet, en de mensen voelen dat zeker aan. Varianten mag je niet verbieden. Je moet de mensen leren varianten in hun juiste context te gebruiken. De taalbloemen moeten allemaal kunnen bloeien, maar in hun juiste context.

Aan het woord is Johan Taeldeman, emeritus hoogleraar Nederlandse Taalkunde in Gent, zelfverklaard taalpragmaticus, met destijds veel aandacht voor de verzorgde uitspraak van de germanist in spe. Gezapig verteller, die met nauwelijks ingehouden geestdrift de spellingcommissie en bijhorende hervorming de grond inboorde. Nooit meer, heeft hij toen verkondigd, en ook vandaag weigert hij het nieuwe Groene Boekje te kopen.

Een aangenaam interview (PDF) in Over Taal (via de Taalpost, nr 491, 20/01/2006)